AZM-İ MİLLÎ T.A.Ş. -16-

Un Fabrikasının Üretimi:

Un Fabrikası’nın açılmasıyla halkın elindeki tahılın kıymeti artmış, buğday başta olmak üzere ürünlerin kalitesi yükselmiştir.

Üretilen unlar başta askeri birlikler (Hatay 41. Alay, Mersin 23. Alay , İslâhiye 2. Piyade Alayı , Niğde  ve Bor Askerlik Şubesi ) olmak üzere Kızılay  gibi ülkenin köklü kurumlarına ve çeşitli vilayetlere gönderilmiştir. Un gönderilen vilayetlerden bazıları şunlardır: Ankara, Konya, Adana , Mersin , Kırşehir , Niğde , Kayseri , Erzincan , Diyarbakır , Zonguldak , Malatya , İzmir , Hatay , Yozgat , Samsun,  Amasya , İstanbul , Antalya’dır .

Unların koyulduğu çuvallar, kaliteli olması için İstanbul’dan temin edilmiştir.

SOĞUK HAVA DEPOSU VE BUZ İŞLETMESİ

Azmi Milli T.A.Ş.’nin en önemli üretimi elektrik ve tahıl öğütmedir. Bunların haricinde halkın gıdasının bozulmaması için 1937 yılında buzhane yaptırarak faaliyete geçirmiştir. 1936 yılında görüşülmüş olan soğuk hava deposu, 1937 yılında faaliyete geçmiştir. İdare Meclisi’nin 1937 yılındaki bilanço toplantısında hissedarlara açıkladığı faaliyetler arasında buzhane de vardır. Rapora göre, et, yağ, peynir gibi sıcaktan bozulacak maddeleri saklamak, buz yapmak üzere un fabrikasının bodrum katında küçük mikyasta bir buz makinesi ile frigofrik depo tesis edilmiştir. Toplam 103 m² genişliğinde üç adet soğuk hava deposu yapılmıştır.

1946 yılındaki rapordan anlaşıldığına göre soğuk hava işletmesi arızadan dolayı zarar etmiştir. Yine aynı raporda, arızanın giderilmesi için İstanbul’dan ustanın beklendiği anlaşılmaktadır.

Üretilen buzlar yaklaşık bir metre uzunluğundadır ve şekil olarak külçe altına benzemektedir. 1957’de 3.454 adet, 1958’de 3.580 adet, 1959’da 3244 adet, 1960’da 2.926 adet, 1961’de 2.757 adet, 1962’de ise 3.954 adet kalıp buz imal edilmiştir. 1980’li yıllardan sonra buzdolabı yaygınlaşınca bu soğuk hava depoları sembolik hale gelmiştir.

31.05.1939 tarihindeki Aksaray Kaymakamı Namık Karayel imzalı bir belgeye göre, mezbahaneden buzhaneye giren ve buradan kasaplara giden etlerin bulunduğu kamyonun temizliğine dikkat edilmediğinden, şoförler ikaz edilmiş olmasına rağmen yeterli hassasiyet gösterilmediğinden, bol su ile yıkanılması hususunda yeniden şirket yetkililerinin dikkati çekilmiştir.

Azmi Milli T.A.Ş., soğuk hava deposunda saklanan etlerden dolayı Kasap Hıfzı ile mahkemelik olmuştur. Kasap Hıfzı, depodaki etlerinin bozulduğunu, şirket yetkilileri de etlerin zamanında alınmadığın iddia etmiştir.

KARA DEĞİRMEN İŞLETMESİ

1937 yılında özellikle köylünün buğdayını kırmak için iki taşlı kara değirmen işletmesi fabrikanın alt katında faaliyet geçmiştir.

1945’te 7.344 TL, 1946’da 10.612 TL kar etmiştir. Sonraki raporlarda kara değirmen işletmesinin durumunu kar ile değil, kırılan buğday miktarıyla açıklamışlardır. 1958’de 1.633.049 kg, 1959’da 1.487.877 kg, 1960’da 1.120.825 kg, 1961’de 462.533 kg, 1962’de 477 tondur. 1963’ten sonra kara değirmen işletmesinin kapatılacağı 1962 raporundan anlaşılmaktadır.

KAMYON İŞLETMESİ

Kamyon işletmeciliğinin hangi yıl faaliyete geçtiği kayıtlarda bulunmuyor. 1939 yılındaki bir belgede kamyon kiraladığı anlaşılmaktadır.

Raporlarda ilk 1958 yılında geçen işletmenin bir önceki yılda 6.937,63 TL zarar ettiği, 1958 yılında ise 22.160.65 TL kar ettiği anlaşılmaktadır. 1959 yılını 9.885,81 TL zararla kapatan işletme 1960 senesinde de zarar etmiştir.