AZMİ MİLLİ ELEKTRİK FABRİKASI’NIN FAALİYETE GEÇİŞİ -3-

Gücünkaya Köyü’nde, boğaz denilen mevkide kurulan elektrik tesisatı hakkında Vali Ziya Bey’in izahatı şöyledir:

“Elektrik tesisatı için boğazdaki Aksaray ırmağı mecrasında sekiz yüz metrelik cetvel (kanalı) yapılmış, bu cetvel vasıtasıyla saniyede asgari dört metre mikap (küp) su akmaktadır. Turbindeki sukutu irtifa 14,64 metredir. Türbinin ağzı 1,94 metre kutrunda (çapında) olup gittikçe darlaşarak 0,75 metreye kadar iner. Türbinin helezonundan geçen suyun kuvvetiyle dinamo, dakikada 500 devir yapmaktadır. Türbin tertibatı iki helezona munkasım (bölünmüş) ise de şimdilik birisi sağır bırakılmıştır. Dinamoda istihsal edilen kuvvet 15,000 volttur. Bu kuvvet, teller vasıtasıyla Aksaray un fabrikasındaki transformasyon dairesine giriyor. Oradan hem un fabrikasını tahrik ve hem de kasabayı tenvir etmektedir. Şimdilik 300 bargir kuvvetinde (beygir gücü) olan bu kudret, günde 30 bin kilo un öğüten fabrikayı ve şehir tenviratını idare ettikten başka hayli miktarı tasarruf edilmektedir. ”

Elektrik ve Un Fabrikası’nda bulunan makinelerin faaliyeti ile alakalı Mösyö Hayer Rasberg ile Aksaray Vilayet Gazetesi müdürü ve muharririnin yaptığı röportajı aynen aktarmanın hem o günün elektrik teknolojisi hem de yerel basın çalışmaları hakkında bilgi edinme adına isabetli olacağı kanaatindeyiz.

—Memleketimizde bu neslin iktisat abidesinin kudret ve kabiliyeti hakkında malumat itasını Alman mühendislerinden Mösyö Hayer Rasberg rica etmiştim. Nezaket mahsusasıyla zirdeki izahatı lütfettiler:

Kuvvet-elyevm Uluırmak üzerinde müessis elektrik santralimizde üç yüz bargir kuvvetinde bir su türbini mevcut olup santral tarz inşası ilerde fazla kuvvete ihtiyaç has edildiği takdirde ikinci bir türbinin vaz’(koyma) ve bu suretle beş yüz ile altı yüz bargire kadar tezyidine müsait bir surettedir. Burada en ziyade nazar-ı itibara alınacak nokta kuvvetli bir su setti ve fenni bir kanaldır. Hâlihazırdaki kuvvetten Azm-i Milli Şirketi’nin değirmeni ancak yüz bargir sarf ediyor. Aksaray Vilayeti encümenin belediyesinin projesine nazaran şehrin tenviri için de yalnız yüz bargirlik(beygirlik) kuvvete ihtiyaç vardır.

Binaenaleyh yüz bargir kuvvetimiz boş yere muattal kalıyor. Bunun için bu kuvvetle civarımızdaki Nevşehir’i tenvir etmek kolayca kabildir. Burada yalnız 35 bin voltluk yer hattı ve biri Nevşehir’e inşa olunacak diğeri de boğazdaki santralde olmak üzere iki transformatöre ihtiyaç vardır. Bunun için lüzumu olan masarifatı Nevşehir ve Aksaray Belediyesi’nin deruhte etmeleri menfaatleri icabınadır.

—Bu yardım kâfi midir?

Aynı zamanda hükümetimizin de yardımı rica edilmelidir. Bu suretle atılan ilk adımla ileride şimale doğru kol atmak ve tedrici bu surette o havaliye lazım gelen elektrik kuvveti tevzi ederek Yahşihan’da tesisat ile irtibat temin etmek, aynı zamanda Kızılırmak’ta inşası tasvir olunan büyük santral ile bağlanmak pek kolay ve istifadeli olacaktır. Hattın bu suretle temdidi esnasında kuvvetimiz kafi gelmediği takdirde yukarıda arz edildiği veçhile santralimiz ikinci bir türbine vaz’ (koyma, yerine koyma) ile bu mesele halledilebilir. Bu tesisat bize tabi ve basit bir surette Ankara-Konya arasındaki havaliyenin elektriklenmesini temin edecektir. Bu tarzda bağlanma hattın her zaman için hem Yahşihan hem de Aksaray icabında da Konya’dan elektriklenmesi imkânı bahşedilecektir. Farzımuhal bir mânia zuhurunda (harp gibi) yalnız bir noktadan hattın toparlanması kabil olacaktır.

—Bu hayali projenin de hakikat olabileceğine kani misiniz?

Bu fikirler birer hayal olmayıp, bilakis ihtiyaç dolayısıyla ve halkın elektrikten göreceği istifade dolayısıyla kendiliğinden tedrici bir surette yapılacak hakiki ve tabi projelerdir.Zikre şayan ikinci bir nokta da; Aksaray tesisatı dolayısıyla bir takım yerli amelenin direk tedarik etmek ve direk dikmek işlerinde peyda etmiş oldukları ihtisas dolayısıyla mesarifin bir kısım mühimmenin memlekette kalacağı, yalnız makinelerin celbidir. Lüzumu olan bakır kabloların ise İstanbul’dan tedariki kabildir.

—Gösterdiği nezakete ve ita ettiği malumata teşekkürle kendilerinden ayrıldım.

1.3. Aksaray’da görülen ilk elektrik kazası: