ELEKTRİĞİN TARİHÇESİ VE AKSARAY -2-

Geniş çapta elektrik enerjisi üretimi 1914 yılında Silahtarağa’da işletmeye alınan 3 x 5 MW gücünde termik santralden yapılmıştır. Silahtarağa ülkemizde kurulan ilk taşkömürü santralı olup kurulması ve 50 yıl için işletme ayrıcalığı Macar GANZ şirketine verilmişti. Cumhuriyet ilan edildiğinde yalnız Tarsus, İstanbul ve Adapazarı şehirleri elektrik enerjisinden yararlanabiliyordu. Yani ülke nüfusumuzun % 94'ü karanlıkta idi. 1923 yılında kurulu güç 30,3 MW, üretilen enerji 50 milyon kwh ve kişi başına 5 kwh düşmekte idi. Ülkemizde ilk linyit santrallerinden olan İzmir Termik Santralı 1928 yılında işletmeye alınmış olup 2x2,5 MW gücünde ve soma linyiti kullanmakta idi.1933'lerde tüketim merkezlerine kurulan elektrik santralleri ile 69 yerleşme merkezine elektrik verilebilmişti.

1933 Yılına Kadar Elektrik Santralı Kurulan Yerleşme Merkezlerinden Bazıları

1930'larda elektriğin İstanbul'daki satış fiyatı 15-17 kuruştur. Yatırımlarını oto finansman ve kredi yolu ile sağlayan ayrıcalıklı şirketler, bunların koşullarını tarifelere yansıttıkları gibi gümrük resim ve vergilerinde de devletin tanıdığı muafiyetten yararlanmaktaydılar. Buna karşılık üretim ve dağıtım tesislerini genişletmedikleri ve yeni sermaye yatırımlarından kaçındıkları için, 1934'lerde birer ikişer devletçe satın alınarak, merkezi bir kuruma verileceği yerde mahalli belediyelere devredilmiştir.

1930'lardan sonra kurulan fabrikalar elektrik enerjisi olmayışından ya da fiyatının yüksek olması nedeniyle kendi ihtiyaçlarını karşılamak için elektrik santralleri kurmaya başlamışlardır. Bu santraller, zorunlu olarak küçük işletmeler biçiminde kurulmuş ve aynı zamanda kurulduğu yerleşme merkezlerinin enerji ihtiyaçlarını da karşılamışlardır. Böylece otoprodüktör (kendi üretir) elektrik enerjisi üretimi başlamıştır. 1932 yılında Atatürk’ün önderliğinde Bayındırlık Bakanlığı’na bağlı olarak su ile ilgili işler başlatılmış Türkiye’nin enerji ihtiyacını belirlemek, su ve diğer enerji kaynakları ile ilgili inceleme ve araştırmalar yapmak amacıyla 1935 yılında Elektrik işleri Etüt İdaresi kurulmuştur. Dönemin en önemli projeleri Seyhan Sarıyar, Hirfanlı, Kesikköprü, Demirköprü ve Kemer Barajları ve HES’leridir. 1940 yılına kadar 28 adet hidroelektrik santral kurulmuştur.

1935 yılında elektrik işleri devlet tarafından ele alınarak 2805 sayılı kanunla Etibank, 2819 sayılı kanunla Elektrik İşleri Etüd İdaresi (EİEİ) Genel Direktörlüğü kurulmuştur. Etibank, madencilik görevi yanında büyük elektrik santralleri kurmak ve işletmekle, EİEİ ise elektrik enerjisi üretimi için gerekli birincil enerji kaynaklarının etüdü ve projelerinin yapımı ile görevlendirilmiştir.

1923 yılında jeneratörlerle 50 Gwh enerji üretilirken, 1930 yılında 106 milyon Gwh, 1940 yılında 383 milyon Gwh, 1947’de 527 milyon Gwh, 1950 yılında 789 milyon Gwh üretim yapılmıştır. Bu dönemde başlayan hidrolik santral inşaatları ile üretim 1960 yılında 2.815 milyon Gwh’a, 1970 yılında 8.623 milyon Gwh’a, 1980 yılında 23.275 milyon Gwh’a ulaşmıştır. 1980 yılından sonra inşa edilen gaz santralleri ile de 1990 yıllık 5.6812 Gwh, 2001 yılında da 127148 Gwh üretilmiştir. 90’lı yıllarda enerji sektörüne yapılan yetersiz yatırımlar bizi bu gün düzensiz elektrik kısıntılarına getirmiştir. Elektrik üretiminde en büyük gelişme 1950–1960 yılları arasında % 380 oranında olmuştur. Bunu 1980–1990 yılları arasında elektrik tüketim kapasitesinin oluşturulması takip etmektedir. Elektriksiz köy kalmamıştır. Kişi başına elektrik tüketimi 1.900 Gwh’a ulaşmıştır. Bu rakam dahi bizim dünya ortalamasının altında olduğumuzu göstermektedir. Bu gün Elektrik enerjisinde 28318 MW kurulu güce erişilmiştir. 2001 yılında hidrolik santrallerin % 50 kapasitesi kullanılarak 24000 Gwh üretim olmuştur