KAPADOKYA -2-

Aksaray’ın ilk valisi merhum Abdullah Sabri Karter’in Osmanlı Türkçesi ile tuttuğu “Aksaray Dağarcığı” isimli eserinin ilk cildini paylaşmaya devam ediyorum.

* * *

Kapadokyalılar Hristostan 530 sene evveline kadar Süryanilere, Süryanilerden sonra Asurlulara, daha sonra Acemlere tabi olmuşlardır. Bu ırmağın Şark tarafında Süryanilerle Kapadokyalılar ve Garp tarafında Paflagonyalılar ile Frigya (Tevrat'ta Tubal, Asur metinlerinde Tabal olarak anılan Kapadokya'da Friglerin izlerine Göllüdağ ve Kemerhisar çevresinde rastlanır) illeri bulunmakta idi. Herodot, Istarbon (Strabon, M.Ö. 64 veya 63 yıllarında Pontos'da Amaseia (Amasya) kentinde doğmuştur. Varlıklı bir aileden olduğu için iyi bir öğrenim yapabilmiş ve istediği kadar gezme olanağına sahip olmuştur) ve Ksenefon (Ksenophon M.Ö.400 yılında yazmış olduğu bu eserinde sefer güzergahı hakkında bilgi verir. Savaş muhabiri diye tabir edilebilecek bir görevdeyken sefer sonucunda komutanlardan birisi olmuştur. Aksaray şehri hakkında bilgiye rastlanmayan bu eserde Kapadokya ile alakalı az da olsa bilgi bulunur)gibi meşhur âlimlerin Kapadokya hakkındaki verdikleri malumat ve tafsilatı muhtelif ve nakıstır. Her birinin efkâr ve tetkikatını burada zikretmek bir faide-yi mucib olmadığından asıl maksadımızı bir tafsil arz edecektir. Kapadokyalıların Süryanilerle, Medyalılara (Medyalılar dönemi hakkında kaynaklar ketumdur, lakin Pers akınlarının hemen öncesinde yerleşmiş olan Medyalı subay ve memurların olduğu bilinmektedir) ve Acemlere tabi olduğunu söylemiş idik. Bu zamanda tarihli zikre şayan bir şey zuhur etmiştir. Hatta(Arivaios)'a (Kapadokya emiri) kadar bir hükümdarları bile işitilmemiştir. Mümaileyh Arivaios meşhur, Keyhüsrev'in (İran Hükümdarı Kiros) zamanında Süryaniler ile bil-ittifak Keyhüsrev'in aleyhine bulunmak olduğundan, Süryani Hükümetinin inkırazından sonra pek çok kumandan ile beraber, Arivaios dahi Keyhüsrev tarafından telef edilmiştir. Bu suretle (Karter "bu suretle" diye başlayan satırın sağına düştüğü notta Kapadokya İran’ın Hükümdarı Keyhüsrev’e idaresine geçti. İran hükümdarı Arastedes(?) zamanında tekrardan istiklale kauvuşmuş diye not düşmüştür. Dinçer'de ise şöyledir:

"Kapadokya satrapisleri arasında en meşhuru Datamis olup bunun vefatını müteakip memleketin yönetimi tam olarak yerli vali 1.Ariarathis yerine geçmiştir ki (M.Ö. 361) Strabon bu adı geçen valiye Kapadokya’nın ilk padişahı adını veriyor. 1.Ariarathis, Kapadokya’yı 50 yıl süreyle vali (dinastis) sıfatı ile yöneten Ariaramnis’in oğlu olup M.Ö. 380-370 yılları arasında babasına halef olmuş (diedehthi) ve büyük padişah Mnimon Artakserksis zamanında Acem devletinin yarısı müşarünileyhe (adı geçene) karşı isyan ve merhum Datamis’in asilere inzimam ettiği buhranlı bir sırada Artakserksis’e ciddi yardımda bulunmasından dolayı mükafatan padişah unvanını müşarünileyhden almıştır") Kapadokyalılar İranlılar'ın bu zabtında bir vilayet halini almıştır. Sonradan İranlıların Artaxe nam hükümdarı zamanında (Miladdan 360 sene evvel) Birinci Ariarathis (Büyük İskender, Sabiktas adlı bir Persli'yi Kapadokya satrabı olarak atamıştı.

Fakat karargâhı Gaziura'da (Turhal) bulunan ve "Pontos Kapadokyası" olarak bilinen kuzey Kapadokya'ya egemen olan I. Ariarathes bu karara karşıçıkmış ve Büyük İskender'in Persler'e karşı yaptığı sefer sırasında meydana gelen karışıklıktan da faydalanarak 45.000 kişilik ordusuyla yaklaşık MÖ 332'de kendisini bağımsız Kapadokya satrabı ilan etmişti. MÖ 404 yılında doğan I. Ariarathes, Pres Kralı Büyük Kyros'un soyundan geldiğini iddia ediyordu. Büyük İskender'in atamasına karşıçıkan ve onu tanımayan bir tavır sergileyen Ariarathes'le ailesinin fertleri, İskender'in ölümünden sonra Makedonya ordusunun başına geçen Perdikkas tarafından öldürüldüler (MÖ 322). yalnızca oğullarından biri, Armenia'ya kaçmayı başardı. Ariarathes öldürüldüğünde 82 yaşındaydı) ile biraderi Olofernis, hükümeti zabt ederek tekrar istiklalini ilan etmişlerdir. Bir zaman sonra Olofernis'in oğlu İkinci Aryarat Büyük İskender'in Acemler üzerine sefer etmek üzere Kayseriye'den geçeceğini işitmekle firar etmişdir. Büyük İskender ise Kapadokya Vilayetini Saviktas nam serdara vererek İran üzerine müteveccih olmuştur (Doğu ile batı arasında bir geçit oluşturan Kapadokya 215 yıl Perslerin yönetimi altında kaldıktan sonra Pers İmparatorluğu'nda baş gösteren iççalkalanmalarla beraber patlak veren isyanlar, ardından Büyük İskender'in Ön Asya ve Orta Doğu topraklarında Pers egemenliğine son vermesi, burada bağımsız bir krallığın kurulmasıyla sonuçlanmıştır).