KARA VEHBİ KİMDİR? -9-

Aksaray Halk İktisat Bankası

6 Mart 1926 tarihinde Aksaray milletvekili büyük müteşebbis Mustafa Vehbi Çorakçı ile Aksaray müftüsü İbrahim Hilmi Kadıoğlu'nun önderliğinde halktan tüccar ve arazi sahiplerinin katılımıyla 100.000 TL sermayeli Aksaray Halk İktisat Bankası "Metelik Bankası" kurulmuştur. 1937'de ödenen sermaye miktarı artırılarak 200.000 TL’ye çıkartılmıştır. Ancak sermayesi bankalar kanunu 8. maddesinde öngörülen miktardan aşağı olduğu gerekçesiyle İktisat Vekâleti’nce mevduat kabul edemeyeceği bankaya bildirilmiştir. 1947'de bankanın yeterli sermayesi kalmadığı bildirilmiş, 14 Mart 1953 tarihinde yapılan son genel kurul toplantısıyla ana sözleşmede değişikliğe gidilmiştir. Ancak yapılan bu yenileşmenin Türk ticaret kanununca yeterli görülmemesi sebebiyle bankanın feshi için dava açılmış ve banka münfesih sayılmıştır.

Aksaray Halk İktisat Bankası’nın kurulduğu sıralarda Aksaray Orta Okulu’nda öğrenci olan Faruk Zeki Perek, bankanın kuruluşu esnasında yaşadığı anılarını “Büyük Devrim Çağında Aksaray 1910-1930” isimli kitabında şöyle anlatıyor:

 “Sayın Vehbi Çorakçı’nın Aksaray’la ilgili en büyük eseri şüphesiz Azm-i Millî Anonim Şirketi, büyük un fabrikası ve Aksaray Elektrik tesisleri ve bu münasebetle kurulan Mamasun Barajı’dır. Bu uğurda hareketli çalışmalar yapılırken ben (F.Z.P.) ortaokulda idim. Bu uğurda halktan para toplamak için “Metelik Bankası” gibi bir kuruluştan da söz edildi. On para gibi ufak paralarla halk hissedar olacak, para toplanacak, bir şirket veya banka kurulacak ve bu tesis Aksaray’da işler görecekti. Hatta okulda halkı bu yönde etkilemek için temsil verilmeye teşebbüs edildi. Ben de bu temsilde rol aldım. Böyle bir tesisin ne kadar faydalı olacağını anlatan bir hikâye üzerinde sahnede bir oyun temsil ettik. O günlerin en hareketli şahsiyetlerinden Mukayıtzade Rıza Bey de vardı. Sonradan mebus olan Rıza Bey temsil sırasında heyecanlı hareketler yapmıştı. Bu şekilde toplanan paralar ile Halk İktisat Bankası kurulmuştur”.

1926 yılında 100.000 Türk Lirası sermaye ile kurulan bu bankanın Türkiye’nin herhangi bir yerinde şubesi yoktur. Bankanın mevduatı 1930’da 11.000 TL, 1932’de 12.000 TL ve 1934’de ise 15.000 TL’dir. Kredisi; 1930’da 65.000 TL, 1932’de 59.000 TL ve 1934’de ise 55.000 TL’dir. Bilânço Kârı ise (bin TL); 1930’da 7, 1932’de 0,4, 1934’de 3’dür.

Aksaray Vilayet Gazetesi’nden öğrendiğimize göre, Aksaray Halk İktisat Bankası 1926’da % 10, 1927’de % 15.50, 1928’de yüzde 20 temettü tevzi etmiştir. Kurulduğu yıllarda kar eden banka, Aksaraylı tüccar ve küçük sermayeli esnaf için çok önemlidir.