BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA VERDİĞİMİZ KAYIPLAR VE AYNI DÖNEMDE ÜLKEMİZİN SOSYO-EKONOMİK DURUMU (5)

      Gayrimüslimlerin Osmanlı ekonomisi içindeki etkinliklerini sağlayan başlıca üretim faktörü sanayideki payları idi. Bunlar sektör olarak Osmanlı sanayinin hemen hemen tamamına yakın kısmına sahip olmuşlardır.Ünlü Fransız tarihçi F. Braudel, özellikle Yahudilerin bu konuda öncülük yaptıklarını belirtmektedir.

      İstanbul'da 1886 yılında Müslüman nüfusun dörtte biri ticaret ve sanayiyle uğraşıyorsa da, bu mesleklerde çalışanların tümü ele alınınca azınlıkların % 61'ine karşılık Müslümanların yalnızca % 39'u bu alanlarda çalışmaktaydı. Azınlıklar arasında Bulgarların yaklaşık olarak tümü (% 81.4), Ermenilerin % 43'ü, Rumların      % 36.8'i ve Yahudilerin % 31'i ticaret ve sanayi ile uğraşmaktaydılar.      1886'daki bu oranların 1912'ye gelindiğinde, gayrimüslimlerin lehine, Türklerin aleyhine olarak iyice değiştiği görülmektedir. C.Issawi'nin O.G.İndzhikyan’a dayanarak verdiği bilgiye göre, Türklerin sanayi ve zanaatlardaki payı % 12, Rumların % 43, Ermenilerin %23 idi. Diğerleriyle birlikte gayrimüslimlerin toplam payı % 88'i buluyordu.

       Bu durum imalatçılarda da aynıydı. Bu sahada Türkler % 14, Rumlar % 44 ye Ermeniler % 22'lik bir paya sahiptiler. Diğer unsurlarla birlikte gayrimüslimlerin toplam payı %86'ya çıkıyordu.

      C. Issawi bu tabloya bakarak şu değerlendirmeyi yapmaktadır: "Sanayide Müslüman-Türkler azınlıktaydılar. Mesela, ipek üretiminde Yahudiler, sigara kağıdı üretiminde Ermeniler diğer branşlarda ise Rumlar hakimdi. "

       Issawi tarafından verilen bu oranlar, 1913-1915 yıllarında Osmanlı Devleti tarafından yapılan resmi sanayi istatistikleri ilede doğrulamaktadır. İncelediğimiz tarih kesiti için Osmanlı sanayii ve bu sektör içinde Gayrimüslimlerin paylarını gösteren en önemli belge, 1917 yılında Ticaret ve Ziraat Nezareti tarafından yayınlanan Sanayi istatistiği'dir.

       Nezaret, 1913 ve 1915 yıllarında ilişkin olarak, İstanbul vilayeti ile İzmir, Manisa, Bursa, İzmit, Karamürsel, Bandırma ve Uşak şehirlerinde bir sanayi sayımı düzenlenmiştir. Bu sayının sonuçları 1917 yılında, 1329 - 1331 Seneleri Sanayi istatistiği adıyla yayınlanmıştır. Geniş Osmanlı ülkesine göre dar bir bölgeyi kapsamakla birlikte, bu sayım Osmanlı sanayii hakkında genel bir fikir verebilecek niteliktedir. Gerçekten, İstanbul ve İzmir o tarihlerde, Osmanlı sanayisinin en yoğun olduğu yerlerdir. Sanayi İstatistiği'nde de belirtildiği gibi, Adana ve Tarsus'taki dört pamuk ipliği fabrikası ile genellikle şehirlerde görülen un ve debagat fabrikaları dışında, Anadolu'nun diğer yerlerinde önemli sanayi kurumu bulunmamaktadır. Sanayi sayımı sonuçları itibariyle, toplam 291kuruluşun, 182 gibi büyük bir kısmı Gayrimüslimlere aittir.

(%19.6'sının Türk-İslam unsurunun mülkiyetinde,    %80.4'ünün Gayrimüslimlerin elinde bulunduğu)

        Bu sayım sonuçlarının değerlendirildiği bir başka inceleme de, kuruluşların sermaye ve emek durumlarının milliyetlere göre dağılımı, şirket sahibinin adı ve unvanı dikkate alınarak şu şekilde belirlenmiştir.

Gayrimüslimlere ait şirketlerin çoğu 1913 yılında çıkartılan "Teşvik-i Sanayi Kanun-i Muvakkatı" ndan yararlanmışlar, devlet eliyle zenginliklerini arttırmışlardır. Teşvikler arasında; fabrikalara parasız arazi verilmesi, çeşitli vergi ve harçlardan muafiyet, gümrük resminden muafiyet, kuruluşun yollarına ilişkin kolaylıklar ve muafiyet, muharrik gücün taşınmasına ilişkin kolaylıklar ve muafiyetler gibi çok önemli ayrıcalıklar vardı.