TÜRKÇE BİR İLİM DİLİDİR

Geometri kitabı yazan hatta geometrik kavramları kendi dilimize uyarlayan Cumhurbaşkanı, devletimizin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'tür...

Sivas Lisesi'ni ziyaret eden Atatürk,

lise müdürü matematik öğretmeni Ömer Beygo ve başyardımcısı, felsefe öğretmeni Faik Dranaz ve öteki ilgililerle birlikte, topluluk halinde lisenin 9/A sınıfında geometri (o zamanki adıyla Hendese) dersine girdiler.

Bu derste bir kız öğrenciyi tahtaya kaldırdılar.

Öğrenci, tahtaya çizdiği koşut iki çizginin, başka iki koşut çizgisiyle keşismesinden oluşan açıları,  Arapça adlarını söylemekte zorluk çekiyor ve yanlışlık yapıyordu.

Örneğin, Üçgenin alanı için

 "Üçgenin alanı taban uzunluğu ile yüksekliğinin çarpımının yarısına eşittir" tanımı yerine,

 "Bir müsellesin mesaha-i sathiyesi, kaidesinin irtifaına hâsıl-ı zarbinin nısfına müsavidir" tanımı kullanılıyordu.

"Bu anlaşılmaz  terimlerle öğrencilere bilgi verilemez. Dersler Türkçe yeni terimlerle anlatılmalıdır."

 diyerek belirtti ve tebeşiri eline alıp tahtada çizimlere (zaviyenin) karşılığı olarak açı, dılı'nın karşılığı olarak kenar, müselles'in karşılığı olarak da üçgen gibi Türkçe terimleri kullanarak, bir takım geometri konularını  bu arada  anlattı.

Atatürk, bugünün dilimizdeki karşılığı koşut olan muvazi kelimesinin yerine, kullandığı paralel teriminin kökenini açıklarken,

Orta Asya'daki Türkler'in, kağnısının iki tekerleğinin bir dingile bağlı olarak duruş biçimine para adını verdiğini anlattı.

Atatürk, bu dersle aynı zamanda Kültür Bakanı'na ders kitaplarının birkaç ay içerisinde Türkçe terimlerle yeniden yazılıp bütün okullara ulaştırılmasını sağlamıştır.  (1937 yılı sonun da 44 sayfalık bir kitap olarak. )

Kaynak: Tarihsel Bir Anı, Ömer L. Örnekol, Bilim ve Teknik, Tübitak Yayını, Kasım 1981, Sayı:180, Cilt:15, Sayfa:16

Atatürk'ün Matematiğe kazandırdığı terimlerden bazıları;

Bölen.................Maksumunaleyh

Bölme..........................Taksim

Bölüm................Haric-i Kısmet

Bölünebilme....Kabiliyet-i Taksim

Çarpı..................................Zarb

Çarpan...........................Mazrub

Çarpanlara Ayırma...............Mazrubat-ı Tefrik

Çember..................Muhit-i Daire

Çıkarma...........................Tarh

Dikey...............................Amudi

Limit................................Gaye

Ondalık...........................Aşar’i

Parabol.................Kat’ıMükafti

Piramit..........................Ehram

Prizma.........................Menşur

Sadeleştirme...................İhtisar

Pay...................................Suret

Payda...........................Mahrec

Teğet...................Hatt-ı Mübas

Açı...................................Zaviye

Üçgen..........................Müselles

Boyut...............................Bu’ud

Uzay...............................Mekan

Yüzey...............................Satıh

Çap.................................Kutur

Yarıçap..................Nısf-ı kutur

Yay..................................Kavis

Düşey.............................Şâkulî

Dikdörtgen..................Mustatîl

Eşkenar üçgen.......................Müselles-i mütesâviyü’l-adlâ

(Görsel; Sivas Lisesinde, Geometri dersinde, 13 Kasım 1937)