Evliya Çelebi’nin Aksaray ziyareti -1-

Bugün seyyah denilince akla kim gelir? Ülkemizde net olarak Evliya Çelebi geldiği kesindir. Dünyada ise Evliya Çelebi yine akla gelen birkaç isimden birisidir. Türk ve dünya tarihinin büyük seyyahının eseri diğerlerinin eserinden daha büyük olduğu için ayrı bir yere sahiptir. 

Evliya Çelebi 25 Mart 1611 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Bilindiği gibi, UNESCO, 2011 yılını “Evliya Çelebi Yılı” ilan etmişti. Ben de 14 sene evvel, Evliya Çelebi hakkında yerel gazetelerde birkaç yazı kaleme almıştım. O yazılarımdan birinde seyyahımızı birçok öğretmen, eğitimci hatta akademisyenin “palavracı” olarak gördüklerini ve Çelebi’nin eserini tavsiye etmediklerini yazmıştım. Halbuki yıllar geçtikçe Çelebimizin eserindeki bilgilerin kıymeti anlaşılmaktadır. Tarihçiler, mimarlar, coğrafyacılar, topoğrafyacılar, etnoğraflar ve daha birçok disiplinden araştırmacılar Seyahatname’den istifade etmektedir.

Evliya Çelebi’nin Hoca Ahmed Yesevi soyundan geldiği birçok kaynakta yazar. Seyyahımızın babası Saray-ı Âmire’ninkuyumcubaşısı Derviş MehmedZıllî Efendi’dir. Sadrazam Melek Ahmed Paşa ile akrabalıkları vardır. Seyahatname’den anlaşılmaktadır ki “Evliya Çelebi, babasının Sarayda nüfuzlu kişilerden ve zamanın tanınmış şahsiyetlerinden olması dolayısıyla önemli hocalarından eğitim almıştır. Şeyhülislam Hamid Efendi Medresesi’nde 7 yıl okumuş, Müderris Ahfeş Efendi’den ders almış, musıkî eğitimini Derviş Ömer Efendi’den alarak iyi bir musiki bilgisine sahip olmuştur. Sa’dîzadeDârülkurrası’nda okuyarak hafız olmuştur. Sultan IV. Murad’ın emriyle alındığı Saray’da 2 yıl kalmış ve burada da eğitimine devam ederek hat ve musiki dersleri almıştır. Evliya Çelebi, iyi bir eğitim almanın yanı sıra zamanının geçerli yabancı dilleri olan Arapça ve Farsçayı öğrendikten sonra babasının komşusu kuyumcu Simyon’dan Rumca öğrenmiş, bir miktar da Latince dersi görmüştür”.

Evliya Çelebi’yi anlatan eserlerin tamamında ifade edildiği gibi seyyahımız hiç evlenmemiştir. Ömrünü bekâr olarak geçirmiştir. Kendi ifadesiyle sakalı ve bıyığı olmayan, devamlı tıraş olan bir çelebidir.

“Gezmeye düşkünlüğü dolayısıyla, gezmek için her sebepten yararlanmış ve bütün ömrü boyunca gezmiştir. Seyahatname boyunca defalarca ifade ettiği üzere, Rum, Arap ve Acem’de, İsveç, Leh ve Çek’te, 7 iklim ve 18 padişahlık yeri 51 yıl boyunca gezip dolaşmıştır. Bütün bu gezdiği coğrafyada 147 dilden kelimeler toplamıştır.Evliya Çelebi’nin bugün Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunan ve özgün metni 4.000 sayfa tutan 10 ciltlik seyahatnamesinden başka Şakaname diye bir eserinin olduğunu da bize haber vermektedir. Ancak bugüne kadar izine rastlanmamıştır. Evliya Çelebi’nin hayatına dair bildiklerimizin tamamı kendi anlattıklarıdır. 51 yıllık gezi hayatı boyunca devamlı not tutmuş, nerelere gittiğini, ne yaptığım, kimlerle görüştüğünü uzun uzun yazmıştır. Hangi tarihte ve nerede öldüğü kesin olarak tespit edilememiştir. Ancak, yalnızlık köşesine çekildiği Mısır’da 1685 tarihinden sonra öldüğü tahmin edilmektedir”.