CUMHURİYETE GİDEN YOL

Düşman 9 Eylül 1922'de denize dökülür ve Mustafa Kemal, İnönü'ye şöyle der:

Bundan sonra yapılacak daha çok işlerimiz var.

Sırada saltanatın kaldırılması vardır. Meclis'te 1 Kasım 1922'de konuyla ilgili toplanır. Saltanat'la Hilafet'in birbirinden ayrılamayacağı savunulur.

1 Kasım 1922 günü, Meclisteki müzakerelerden sonra, takrir, müşterek bir encümene havale edilir. Encümendeki bazı hocalar Hilafetin saltanattan ayrılamayacağı fikrini müdafaa etmeye devam ederler.

Müzakerelerin fazla uzayacağını anlayan Mustafa Kemal, Encümen Reisinden söz alır ve önündeki sıranın üstüne çıkarak, yüksek sesle şu beyanatta bulunur;

"Hakimiyet ve saltanat hiç kimse tarafından hiç kimseye, ilim icabıdır diye; müzakere ile, münakaşa ile verilmez, Hakimiyet, Saltanat kuvvetle, kudretle zorla alınır.

Osmanoğulları zorla Türk Milletinin hakimiyet ve saltanatına, vazıulyed olmuşlardı; bu tasallutlarını altı asırdan beri idame eylemişlerdi.

Şimdi de Türk milleti bu mütecavizlerin hadlerini ihtar ederek, hakimiyet ve saltanatı, isyan ederek kendi eline, bilfiil almış bulunuyor.

Bu bir emrivakidir. Mevzuu bahis olan; millete saltanatını, hakimiyetini bırakacak mıyız? meselesi değildir.

Mesele zaten emrivaki olmuş bir hakikati ifadeden ibarettir. Bu, behemehal olacaktır.

Burada içtima edenler, Meclis ve herkes meseleyi tabii görürse, fikrimce muvafık olur. Aksi taktirde, hakikat usulü dairesinde ifade olunacaktır. Fakat ihtimal bazı kafalar kesilecektir."

Mustafa Kemal in bu beyanatı ve yaptığı tarihi açıklamalardan sonra, müşterek encümenin hilafetin saltanattan ayrılması için hazırladığı kanun tasarısı Büyük Millet Meclisinde Komisyon'dan oybirliğiyle, Meclis'ten bir hayır oyuyla 1 Kasım 1922 günü geçer.

17 Kasım 1922.günü  Mustafa Kemal'e resmi bir telgraf gelir: 

Padişah Vahdettin efendi, bu gece Saray'dan kaçmıştır.

Padişah Vahdettin bir İngiliz zırhlısıyla kayıplara karışmıştır. Atatürk Nutuk'ta Vahdettin'den, "Soylu bir ulusu aciz duruma düşüren biri" diye söz eder.

Cumhuriyet'e giden yolda şimdi Lozan vardır.