110 YIL ÖNCE ÇOĞU DONARAK ŞEHİT OLAN ASKERLERİMİZİN  DRAMI: SARIKAMIŞ HAREKATI (22.12.1914-15.01.1915) – 2 -

Harekât Planı, bir kolorduyla (11. Kolordu) düşmanın saldırdığı yer olan cepheden tespitini, iki kolorduyla 9.  ve 10. Kolordu) düşmanın kuzey kanadından kuşatılarak düşman cephesinin 30-35 km kadar gerisindeki Sarıkamış’ın ele geçirilmesiyle düşman kuvvetlerinin imhasını öngörüyordu.

Sarıkamış Harekâtına katılan subay ve erat sayısı Genel Kurmay belgelerine göre şöyledir:

9. Kolordu   36.784,

10. Kolordu 48.943,

11. Kolordu 27.019,

2.Süvari Tümeni 5.428.

Yani 3. Ordunun Harekata başlarken mevcudu toplam 118. 174’dü.

Tamamen karlarla kaplı, 3000 metreyi bulan yüksek dağlık ve yolsuz bir arazide o günün koşulları ve karakış iklim şartlarında, eksi 20-25 derece soğukta,  kış donanımından yoksun, bazı askerlerin ayaklarında çarık, giyecek kaput olmadan, yaya ve atlı birliklerle yapılan bu harekât çok zor ve riskli idi.

Özellikle 10’uncu Kolordu birlikleri, harekat planı değiştirip  yolu uzatarak  aşmak zorunda kaldıkları Allahuekber Dağları’nda  çok büyük zorluklar yaşamış ve kış şartları sebebiyle asker ve  silah olarak çok büyük zayiat vermiştir. Bu zayistta hataların da payı büyüktür. 10. Kolordu Komutanı Hafız Hakkı Bey, askerlerin yürüyüşünü yavaşlatıyor diye zaten az sayıda olan kaputları çıkartmış ve askerlerin temel malzemelerini taşıdıkları sırt çantalarını da attırmıştır.

Ayrıca taarruz genel harekât planını da değiştirerek Sarıkamış’a Rusları arkadan çevirerek ulaşmak istemiştir. Bu da o mevsimde, o şartlarda Allahüekber dağlarını aşmak demekti. 

Bu hatalara şanssızlıklar da eklendi. Koordinesizlik sonucu, 10. Kolordunun 2 tümeni; Narman üzerinden Oltu yönüne giden 31. Tümen ve Kolordu ile birlikte giden 32. Tümen birbirlerini düşman sanarak çarpıştılar. Durum fark edilinceye kadar karşılıklı yaklaşık 2000 şehit verildi. Böyle olunca da Hafız Hakkı zamanında Sarıkamış’ta olamadı. Askerlerinin çok büyük bir kısmının donarak Allahüekber dağlarında şehit olmasına sebep oldu.

Harekatta başlarda kısmen sonuç alındı da denebilir. Çünkü harekatla birlikte Ruslarda yer yer panik bile başladı. Ancak kışın ağır şartları ve aşırı soğuk yürüyüşü engelliyordu. Buns rağmen herkes zoru başarmak ve Rus birliklerini kuşatarak zafere ulaşmak istiyordu.

Ve maalesef 26-27 Aralık 1914 gecesi toplu donmalar yaşandı. On binlerce askerimiz şehit oldu.  Harekât planını değiştiren 10. Kolordu büyük oranda eridi.

9.Kolordu askerleri ile birlikte bizzat cephede olan Enver Paşa, Kosor - Kars yönüne giden Hafız Hakkı beyden düzenli raporlar alamadı ve durum hakkında yeteri kadar bilgi sahibi olamadı. Sarıkamış önünde beklemesi de baskın özelliğini ortadan kaldıracağından Sarıkamış’a ulaşabilen az kuvvetlerle taarruz etmiş ve başarılı olamamıştır. Çünkü harekat baskın özelliğini kaybetmişti. 10. Kor. Kurmay. Başkanı Binbaşı Nasuhi bey Oltu çıkışında Ruslara esir düştü. Evrak çantasını imha edecek zamanı bile bulamadı. Ruslar o andan itibaren planı öğrendiler ve Sarıkamış’ı takviye ve tahkim  etmeye başladılar.

Daha sonraki günlerde 9. Kolordu komutanları Ali İhsan paşa kalan askerleriyle Ruslara esir düştü…

Yeri gelmişken belirtelim, İhsan Latif paşa tutulduğu Sibirya kamplarından kaçmış, Şangay, Japonya üzerinden ABD’nde San Fransisko, NewYork ve oradan bir Rum gemisiyle İstanbul’a gelmeyi başarmıştır. Daha sonra da yaşadıklarını yazmış ve yayınlamıştır (Bir Serencam-ı Harp, Kültür Bakanlığı Yay., 1988).

Harekatı cephede bizzat yürüten Enver Paşa 10 Ocak günü, 3. Ordu Komutanlığını Hafız Hakkı’ya bırakarak İstanbul’a geri döndü.  Harekât 15 Ocak 1915 günü son buldu. Enver Paşanın yerine geçen Hafız Hakkı Paşa, sayıları azalan askerleri Erzurum’a geri çekti. Bu arada kendisi dönüş sonrası Erzurum’da Hastanede tifüsten şehit oldu.

3. Ordu Kurmay Başkanı Alman Yarbay Guze, anılarında şöyle diyor: “Polonya’daki Alman ve Avusturya kuvvetlerinin yükünü azaltmak için bu cephede mümkün olduğu kadar çok Rus kuvvetinin tespit edilmesi gerekliydi… Başarısızlığa rağmen teşebbüsündeki cesaret etkisini gösterdi. Türkler şimdi çok zayıf oldukları halde, Ruslar bu savaş sahasındaki kuvvetlerini devamlı takviye ediyorlar. (…) Rusları korkutmak gibi uygun biri sonuç da elde edilmiş oldu. Ruslar bundan sonra çok ihtiyatlı hareket ettiler ve savaşın devamı süresince aşırı hiçbir harekete teşebbüs etmediler”. Guze’nin kast ettiği “hareketsizlik” Avrupa cephesidir. Yoksa Ruslar yaz aylarıyla birlikte doğuda saldırıya geçtiker ve doğudaki şehirlerimizi işgal ettiler.

Enver Paşa’nın, başkomutan olarak, aldığı raporlarda Ordunun amacına uymayan ve genel taarruz planının dışına çıkan durum ve kararlara müdahale etmemesi hatadır. Gerekli ikaz, kararlılık ve direnmeyi yapmamıştır. Bu da başarısızlığı ve kayıpları getiren nedenlerden biridir.

Harekattaki kayıplarımız konusunda çok farklı bilgiler vardır. Maalesef kayıplarla ilgili kesin bir sayı vermek zordur. Genelde hatıralarda verilen rakamlar, belgeden çok şahsi duyumlara dayandığından çok farklılık göstermektedir. En az 20.000 asker kaybından başlayıp 90.000 Asker kaybına kadar rakamlar verilmektedir. Biz askeri belgelere dayanarak kayıplar konusunda şunları söyleyebiliriz.

22 Aralık 1914 günü harekât başladığında 3. Ordunun mevcudu 118.000 idi. Bu sayı belgelerde var.

15 Ocak 1915’te Erzurum’a dönen 3. Ordunun 15 Şubat 1915’te yapılan sayımdaki mevcudu, yine belgelere göre, 42.000 dir.

Bu durumda; 118.000 – 42.000  = 76.000 kayıp vardır. Maalesef kayıpların ne kadarı vurularak şehit ne kadarı donarak şehit ne kadarı esir ne kadarı kaçak ne kadarı kayıp kesin olarak bilmek bizce mümkün değildir. Sarıkamış harekatında Ruslara yaklaşık 15 bin esir verilmiştir.

Ruslar Sarıkamış civarında 28.000 donmuş Türk askeri defnettiklerini bildirmişlerdir.

Olayın önemini belirtmek için Rus ordusunun da bu harekatta 20.000 ölü-yaralı ile 6.000 askerini de donarak kayıp verdiğini belirtmeliyiz.

“Bayrakları bayrak yapan üstündeki kandır,

Toprak eğer uğrunda ölen varsa vatandır.”

Sarıkamış Harekatının 110. yılında vatanları ve bayrakları için can veren bütün şehitlerimizi rahmet ve minnetle anıyoruz.Ruhları şad olsun.