BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA VERDİĞİMİZ KAYIPLAR VE AYNI DÖNEMDE ÜLKEMİZİN SOSYO-EKONOMİK DURUMU (2)

Esirlerin tam sayısını tespit edebilmek oldukça zordur. Bu zorluk savaş yıllarında da yaşanmıştır. Bırakalım bütün esirleri, sadece Rusya’da bulunan esirlerin tam sayısı bile belirlenememiştir. Savaş içerisinde Kızılay, merkezi Rusya’daki esirlerin durumlarını incelemek, onlara bazı ayni ve nakdi yardımlar ulaştırmak için  13 Ocak 1918 ile 1 Şubat 1919 tarihleri arasında Rusya’ya delege olarak Yusuf Akçura’yı göndermiştir. Yusuf Akçura dönüşünde faaliyetleriyle ilgili bir rapor vermiştir. Bu rapor daha sonra da yayımlanmıştır. 20 Kasım 1919 tarihli raporda, Yusuf Akçura Bey bile sadece Rusya’da bulunan esirler için tam bir rakam verememiş ve ‘…tahminen 60-70 bin Osmanlının Rusya’da esir bulunduğu dikkate alınmıştır…’ gibi bir ifade kullanmıştır.

                   Genelkurmay ATASE Başkanlığındaki bir belgede ‘…Umumi harpte muhtelif muhasım (düşman) ordulara verdiğimiz umum esirler atideki (aşağıdaki) cetvelde gösterilmiştir. Bu rakamlar zabit ve nefer olmak üzere bütün esirlerimizi camidir (kapsamaktadır).’ Şeklinde bir açıklama yer almaktadır. Bu belgeye göre rakamlar şöyledir.

         Bu belgede rakamlar kesin gibi verilmesine rağmen, belgenin sol üst köşesinde yetkililerce düşülmüş şöyle bir not vardır: ‘Bu cetvel hatalıdır. Hilal-i Ahmer’den tahsis edilmesi lazımdır.’ Gerçekten de cetvelin çok hatalı, yani çok eksik olduğu anlaşılmaktadır. Kızılay’ın Rusya’ya gönderdiği temsilci Yusuf Akçura, Rusya’daki esirlerin sayısını 60-70 bin olarak verirken, bu cetvelde Rusya’daki esirlerin sayısı 20.352 olarak gösterilmektedir.

         Daha sonraki yıllarda yapılan çalışmalar sonucunda elde edilen bilgiler, toplam esir sayısının 202.152 olduğunu ortaya koymuştur.

                            En fazla esir verilen ülke ise İngiltere olmuştur.

Esirlerin Durumu Genel Olarak İncelendiğinde ;

         Romanya’da, Galiçya’da, Sarıkamış’ta ve Doğu Anadolu’da Ruslara esir olan Türkler  çok uzun ve zahmetli yolculuklardan sonra Kazan ve Sibirya’daki esir kamplarına götürülmüşler ve götürülünceye kadar çok büyük sıkıntı çekmişler ve önemli bir kısmı yollarda, toplama merkezlerinde, vagonlarda  can vermişlerdir. Örneğin; 1915 kışında Sibirya’nın Priamur bölgesine gönderilen 800 Osmanlı esirinin sadece 200' ü kampa ulaşabilmiştir. Gerek kamplara gidiş esnasında gerekse uzun esaret hayatı nedeniyle Rusya’da çok sayıda Türk esir vefat etmiştir. Kaçanların ve vefat edenlerin dışında 20.000 den biraz fazla Türk esir, 1920 yılına kadar yurda dönmüştür. Bir kısım esirler ise Haziran 1922 yılında dönmüş olmasına rağmen toplam mevcudun ancak yarısının geriye dönebildiği anlaşılmaktadır.

                   İngilizler ise Süveyş ve Çanakkale’den aldıkları esirleri Mısır’da hazırladıkları kamplara (9 ayrı kamp) götürmüşlerdir. Esirlerin çokluğu nedeniyle 1914 yılı sonundan itibaren Kıbrıs, Malta, Hindistan, Burma gibi uzak ve farklı bölgelere de esir kampları kurmuşlardır. Mısır’da esir bulunan Türklerin  15.000 kadarı kör olmuş ve bunların İngilizler tarafından kasten kör edildikleri iddiası 1919-1921 yılları arasında Türk kamuoyunu epeyce meşgul etmiştir. Ayrıca savaş bittiğinde bile İngilizler Türkleri serbest bırakmamışlar, bu durum 1920-1921 yılına kadar devam etmiştir. Bu yıllarda çok sayıda Türk esirini İstanbul’a göndermeye başlamışlardır. Zira bu esirlerin İstanbul hükümeti ile birlikte Anadolu’daki milli harekete karşı kullanılabileceğini düşünmüşlerdir. İngilizlere esir düşenlerin dönüşü 1922 yılına kadar devam etmiştir. Toplam olarak İngilizlerden 112.583 esir dönmüştür. Yaklaşık 22.000 esir            geri dönememiştir.

                   Fransızlardaki esirlerimiz ise 20 Ekim 1921 de imzalanan Ankara Anlaşmasından sonra geri dönmüştür.

                Dönen esirlerin önemli bir kısmı vatan savunması için tekrar silahı eline almış ve ülkesini işgal etmeye çalışanlara karşı silahlı mücadeleye girmiştir. Bunların arasında yaralananlar ve şehit olanlar hatta tekrar esarete düşenler vardır.