Evliya Çelebi’nin Aksaray ziyareti -4-

Aksaray kalesiyle de alakalı oldukça önemli bilgiler aktarmıştır. Günümüze ulaşamayan Aksaray kalesi hakkında en geniş ve eski bilgi Evliya Çelebi’nin eserinde geçer. “Der-beyân-ı eşkâl-i kal‘a-i Aksarây, Ahsarây ve Ah-ı sarây” başlıklı kısımda kalenin büyüklüğü, şekli vs hakkındaki bilgiler şöyledir:

“Evvelâ şehr-i Rûmdanadd olunur bir vâsi‘ düz fezâdakal‘asınehr-i Uluırmak kenarında şekl-i murabba‘ seng-i mutarraş ile mebnî bir kal‘a-i kavîdir kim tâ şehrin vasatında vâki‘ olmuşdur. Ammâburc [u] bârûları ol kadar âlî değildir. Lâkin selef-i mi‘mârî mühendisleri yine cümle ebrâcların ve dendân-ı bedenlerin ve mazgal deliklerin cümle hendese ile binâ etmiş bir kal‘a-i müzeyyendir ve cümle (---) adedkulleleri birbirlerine nâzırdır kim hîn-i muhâsarada her kulleninceng-âverbahâdırlarıtüfeng ile kullelerimuhâfaza ederler ve bu kal‘anındâ’iren-mâdâr etrafı (---) aded germe adımdır. Van ve Diyârbekir ve Erzurûmkal‘aları kadar büyük değildir ve cânib-i erba‘asındahandakı (---) bu cirmde olan sûr-ı üstüvârın cümle etrâfında beşkapudur. Evvelâ Küçük kapucânib-i garba nâzırdır ve Demir kapu semt-i kıbleye meftûhdır ve Kiçkapusu dahi taraf-ı kıbleye mekşûfdur. Ve Ereğli kapusucânib-i cenûba nâzırdır ve Konya kapusu taraf-ı garba manzûrdur. Mezkûr kapularındîdebânları ve bâcdâr [u] muhtesib âdemleriyle mâl-â-mâldır. Bu cirmde olan kal‘a içinde cümle (---) adedtahtânî ve fevkânîbâğ u bâğçesizhâne-i mergûblardır. Ve derûn-ı hisârda her hayrât [u] hasenâtdanmevcûd olduğundan mâ‘âdâzamân-ı Celâlî'de gılâlanbârları vardır, ammâcebehânesiyokdur.

Ancak mâh-ı ramazân hilâli nümâyânoldukda ve yevm-i ıydeynde ve beğlerbeğilergeldikdeşâdımân topları atacak kadar barud-ı siyâhı ve birkaç adedşâhî topları vardır, ammâ gayri cebehâne-i mühimmât [u] levâzımâtyokdur ve gayri asâr-ı binâdân câmi‘,”.

Kale hakkındaki bilgiler bittikten sonra “Evsâf-ı varoş-ı müzeyyen şehr-i Aksarây” başlığı altında şehrin fiziki görüntüsüne dair bilgiler öğreniyoruz: “Şehir kethüdâsıtakrîriüzre bu şehr-i Ahsarây cümle (---) adedtahtânî ve fevkânîbâğ u bâğçeli ve her hânedenhâneyecereyân eder âb-ı revânlıhânedânlar ve sarây-ı alîler ve gayri buyût-ı valilerdir. Ekseriyâ kerpiç ve taşdîvârlı ve sütûhlarıcîr ve kireç ve türâb ile mestûrhâne-i ma‘mûrlardır.”