SARIKAMIŞ’TA NE KADAR ÖLÜ VE ESİR VARDI?

Özellikle 24 Aralık 1914 (Perşembe) gecesine doğru 10. Kolordu askerleri -35’ten daha aşağı soğuklarda Allahüekber Dağlarında donarak şehit düşmüşlerdir. Özellikle Türk tarih kitaplarında Sarıkamış Savaşı’nın izah edildiği kısım çok kısadır ve “tek kurşun atmadan donan 90.000 asker” ifadeleri bulunur. Böyle yazılmasının sebebi Hafız Hakkı Paşa’nın emrinden 10. Kolordu’nun soğuktan kırılmasıdır. O günün şartlarında diğer birliklerin bu çok feci olaydan haberinin olmadığını düşünüyoruz. Fakat soğuktan donan ordunun planlanan saate göre çok geciktiğinden merakın had safhada olduğunu tahmin etmek zor olmasa gerek. Planlanan hareketlerin zamanında yapılamamasına rağmen Enver Paşa biran evvel Sarıkamış’a girmek için acele ediyordu. 25 Aralık 1914 (Cuma) sabahında 11. Kolordunun bazı birlikleri ile hücuma kalkışılırken 9. Kolordunun donmamış askerlerin hedefinde ise Bardız vardı. Ruslar daha önceden yaptıkları demiryolu sayesinde devamlı olarak takviye askerle Sarıkamış’taki ordularını güçlendiriyorlardı. Türk askeri aç, yorgun ve tarif edilemez bir üşüme yaşarken Ruslar daha zindeydi ve bütün çabalara rağmen Türkler başarı elde edemediler. Bu başarısızlığın en büyük sebeplerinden birisi de birlikler arasında irtibatın güçlü olmayışı, çoğu zaman da askerî disipline uymayan işlerin olmasıyla açıklanmaktadır.

1812’de Napolyon’un emrindeki yüzbinlerce askerden oluşan Fransa ordusunun Rusya bozkırlarında donarak ölmesi ile Sarıkamış çok benzer. Yine II. Dünya Savaşı devam ederken 1941’de Stalin’in yine Rusya karşısındaki yenilgisinde de benzer durumlar, donan askerler vardır. Fransızların ve Almanların yenilgi sebepleri çalışmamızın dışında olduğundan sadece hatırlatma yaptık. Türk ordusunun yenilgisi hakkında kısa ve öz değerlendirmeyi yapanlardan Türk Ordusunun İlk Savunma Bakanı ve ilk Genelkurmay başkanı Mareşal Fevzi Çakmak Paşa şöyle der: “Sarıkamış’ta iki genç komutan ordunun ortalama kabiliyetini değerlendiremediler. Herkesi kendileri gibi görerek kuvvetleri zamanından önce harcadılar. 26 ve 29 Aralık fırsatlarını da kaçırdılar ve bizi yenilgiye sevk ettiler”.

Çetin kış şartlarında yapılan savaşta ne kadar ölü ve esir vardı?

Evet, cevaplanması gereken önemli ve zor soruların başında ölüler ve esirler geliyor. Ama bu hususta özellikle ne kadar askerin yaşamını yitirdiği tam bir muamma olmuştur. Birbirinden oldukça farklı rakamlar yazılıp, söylense de biz bu çalışmamızda bu iddia sahiplerinin yanında ya da karşısında olmak gibi bir niyetimiz olmasa da karışmış olta ipliğine dönmüş meselede birkaç bilgi notunu paylaşacağız.

Sarıkamış Savaşı’nda Enver Paşa’dan sonra en bilinen ikinci isim olan ve savaş devam ederken günlük tutan Hafız Hakkı Paşa bile iki ayrı rakam vermektedir. Yazdığı günlük sayfalarının bir yerinde “30 bin şehit gömdük” derken başka bir yerde ise “Âh Enver, âh! Bu kış seferini ta’cil etmek (aceleye getirmek), sonra da bu parlak taarruzda 9. Kolorduyu dörtnala kaldırmakla yüz bin masumun kanına girdin. Allah seni affetsin” demektedir.

Sembol haline gelmiş 90 bin askerin çok abartıldığını iddia edenler olduğu gibi bu rakamın bile az olduğunu, gerçek rakamın 120 binden fazla olması gerektiğini dillendirenler de bulunmaktadır. Rus kaynaklarında Türklerin kaybı 90 bin olarak gösterilmektedir.

Bazı yazarlar özellikle Enver Paşa’ya hakaret ederken bazıları da başta savaş sonunda kaybedilen asker sayısının iddia edilen rakamın yarısı kadar olduğunu ve Enver Paşa’nın çok iyi bir asker ve siyasetçi olduğunu vurgulamaya çalışır. Bunlardan birisi de Ziya Aksun’dur ve rakamın 50 bin olarak kabul edilmesini yazar.

General Fahri Belen, kayıpların 23.000 şehit, 7000 esir ve 10.000 yaralı olmak üzere toplam 40.000 kişi olduğunu öne sürer. Rusların kaybı ise 30 bin civarındadır. 22 bin kayıp, 7 bin donuk toplam 29 bin Rus askeri ölmüştür.

                Kafkas cephesinde Türklerden 65 bin asker Ruslara esir düşmüştür. Sarıkamış ve civarında esir düşen Türk sayısı 7.200; 5 bin civarında Rus askeri de esir düşmüştür.